بررسی نمونه هایی از آیات مشابه از منظر اعجاز شناختی قرآن کریم

عنوان پژوهش حاضر «بررسی نمونه هایی از آیات مشابه از منظر اعجاز شناختی قرآن کریم» است. اعجاز شناختی قرآن کریم نظریه ای زبان شناختی درباره آیات قرآنی از جمله آیات مشابه است و توسط نظریه پرداز محترم آقای دکتر علیرضا قائمی نیا مطرح شده است. این نظریه را می توان با دو اصل مهم آن شناسایی کرد. طبق اصل اصالتِ تعبیر، مفهوم سازی آیات منحصر به فرد و غیر تکراری است و هر آیه بر مفهوم سازی خاصی استوار است. اصل تعیین پذیری معنا می گوید معنای آیات طبق بافت و سیاق به کار رفته تعیین می شوند. قطعاً از میان آیات، انتخاب آیات مشابه کاربردی ترین روش در بررسی منحصر به فرد بودن آیات با توجه به سیاق به کار رفته است. دستاورد مهم این نظریه اختصاص جایگاه ویژه به هر یک از آیات است، که نتیجه آن چینش آیات به سلیقه مفهوم سازنده و به عبارتی توقیفی بودن ترتیب آیات می باشد. دانشمندان اسلامی بر تفاوت آیات به ظاهر تکراری و مشابه همواره صحه گذارده و با بررسی موردی آیات سعی کرده اند این تفاوتها و حکمت آنها را نشان دهند، و به مراد جدی گوینده دست یابند، اما روشی اصولی برای این بررسی ها ارائه نداده اند. مباحث ادبی مسایل بسیاری را در تفسیر متن مطرح کرده است، اما قطعاً تفسیر برای پیشبرد کار خود به روش اصولی و مدون نیاز دارد و بررسی آیات ذیل پژوهش های زبان شناختی این هدف را تأمین خواهد کرد. پژوهش حاضر تلاش می کند تا ذیل نظریه اعجاز شناختی با انطباق اصول زبان-شناختی بر آیات مشابه، برخی از آنها را با استفاده از جنبه های شباهت و تفاوت آنها تحلیل نماید. حاصل کار، تکیه بر جنبه تفاوت آیات با استفاده از تمهیدات زبان شناختی و پیشبرد تفسیر آیات خواهد بود که در برخی موارد نکات جدید و قابل توجهی را در جزئیات آیات بررسی شده آشکار می کند. این بررسی ها تفاوت کانون توجه آیات را مشخص می نماید، به تفکیک فضاهای مختلف که آیات در آن قرار دارند کمک می کند، و تفاوت ساختار نیرو- پویایی آیات گوناگون را نشان می-دهد. به علاوه قالب افعال و صفات و زمان افعال به توجه ما در تفاوت آیات جهت می بخشد، و موارد دیگری که مفسر با تمرین انطباق این تمهیدات بر آیات مهارت به کارگیری آنها را کسب می کند. بررسی معناشناختی آیات و آیات مشابه به جهت علمی بودنِ روش آن، حایز اهمیت است. به علاوه این روش بررسی و تفسیر آیات، به دسته ای از کوشش های تفسیری پراکنده قبلی جهت و ارتباط خاصی می بخشد، خطای ادبی بسیاری از تحلیل های ادبی را می نمایاند و افق دید مفسر را به جاهایی کشاند که بدون این دانش امکان دسترسی به آنها میسر نخواهد بود. در نهایت تحلیل تعبیرهای قرآنی از منظر زبان شناختی، به عنوان یکی از شیوه های فهم قرآن، امکانی برای درک تعابیر بدیع و مفاهیم عمیق و لایه ای آیات فراهم می آورد. کلید واژگان معناشناسی شناختی، اعجاز شناختی قرآن کریم، دستگاه توجه، شکل و پایه، تلفیق مفهومی، پویاشناسی نیرو و پنجره های علی.